novinarstvo s potpisom
Patrijarh Porfirije
Njegova Svetost Patrijarh Srpski Porfirije, administrator Eparhije zagrebačko-ljubljanske, čestitao je praznik Vaskrsenja Hristovog brojnim hrišćanima, katolicima, protestantima i svima koji ove godine Praznik nad praznicima slave u nedjelju 4. aprila. [Read more…]
Jedna nedavno sprovedena anketa pokazuje da su među mladima u Srbiji najpopularnije i najcenjenije institucije crkva i vojska. To nije nikakvo iznenađenje jer su i ranija istraživanja potvrđivala da su ove dve institucije od većine stanovništva isticane po popularnosti, i za vreme Miloševića, a i posle njega. Pravo pitanje, međuim, jeste kako je to moguće kada je poznato da su crkva i vojska bili upletene u mnoge događaje koji su po lošem obeležili protekle godine.
Savremenicima su još sveže slike popova koji blagosiljaju neke od najvećih zločinaca pre nego što će krenuti na bojišta i u pljačkaške pohode, a u novijim vremenima spominju se pedofilska afera vladike Pahomija, raspusnost i raskalašnost vladika Kačavende i Filareta. Istovremeno, vojska i njeno delovanje predstavljaju mračnu epizodu u raspadu Jugoslavije.
Otkud onda takva uvek prisutna popularnost?
To se ponajpre može objasniti opštenarodnim verovanjem u dva mita, posebno osnaženim medijskom i političkom propagandom o srpskoj religioznosti i srpskoj vojničkoj tradiciji kao nepobitnim istinama na kojima se zasnivaju srpska istorija, duhovnost i tradicija. Posebno su ovi mitovi bili aktivirani u takozvanom ‘‘događanju naroda“ i masovnim mitinzima početkom devedesetih i klerikalizaciji društva koja traje sve do današnjih dana.
Konzervatizam Srpske pravoslavne crkve uveliko je obeležio i srpsku političku scenu. Gotovo da nema političke partije u Srbiji koja ne održava bliske veze sa crkvom, a najviše državne ličnosti krupne političke odluke donose u konsultaciji sa crkvenim velikodostojnicima čije se mišljenje uvažava kao merodavno.
Crkva je, međutim, u važnim istorijskim periodima činila pogrešne procene koje nikada nisu bile preispitivane, niti izlagane kritici. I kada je grešila, crkva je bila nedodirljiva.
Glavni ideolog crkve nesumnjivo je episkop Nikolaj Velimirović koji je maja 2003. kanonizovan za svetitelja. U biografiji Nikolaja Velimirovića, kao i u njegovim delima nalazimo više problematičnih i kompromitujućih detalja.
Godine 1935. u predavanju održanom u Beogradu ‘‘Nacionlizam svetog Save“ Nikolaj je odao priznanje Adolfu Hitleru ‘‘koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u dvadesetom veku on je došao na ideju Svetog Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju“.
Samo dve godine kasnije, 1937., kako izveštava Glasnik srpske pravoslavne patrijaršije, patrijarh Varnava izjavljuje, idući tragom Nikolaja Velimirovića, sa simpatijama prati borbu Firera i državnog kancelara. ‘‘Firer velikog nemačkog naroda vodi borbu koja služi na korist čitavom čovečanstvu…Opravdana borba nemačkog naroda za ravnopravnost zaslužuje poštovanje svih naroda.“
Nikolaj Velimirović se dovodi u vezu i sa osnivanjem fašističkog ‘‘Zbora“ Dimitrija Ljotića čiji je bio bliski prijatelj i kojem je na sahrani izgovorio opelo.
Iz mnoštva različitih anticivilizacijskih, antikulturnih i rasističkih stavova izdvajamo, primera radi, nekoliko citata iz knjige ‘‘Kroz tamnički prozor“ objavljene posle Drugog svetskog rata i koja se uz Velimirovićeva ostala dela može kupiti u svakoj boljoj beogradskoj knjižari. Piše Nikolaj Velimirović:
‘‘Evropski narodi su pod prokletstvom božijim jer oni nisu više narodi nego jazavci…dvonogi majmuni…zverovi a ne ljudi..Evropa je jeres. Evropski intelektuizirani čovek napravio je ugovor sa đavolom. A ti, Srbijo, kuda si pošla za Evropom: Ti nikada nisi išla njenim putem i nikada za njom…“ Kultura je: ‘‘Nula ispod jedinice…dim, prah,blato, mutljag…glupačka ništarija“. O higijeni: ‘‘Revnost za čistoćom, postala je manija za čistoćom. No nažalost i ovde je Čivutin umešan… Vodovod, vodovod, vodovod. Kupatila, kupatila, kupatila! Čistoće, čistoće, čistoće. I svi klonuše od umora perući se i čisteći spolja…“ Nikolajevi savremenici svedoče da se Nikolaj godinama nije okupao.
“Jevreji i njihov otac đavo uspeli su laganim dugotrajnim trovanjem duha i srca evropskog čovečanstva da ovo odvrate od pravog bogopoštovanja i privuku na poklonjenje idolu kulture.“
‘‘Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista razapeli: i demokratiju i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam i sveopštu revoluciju, i kapitalizam i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihovog đavola. I to je sve u nameri da Hrista ponize, da Hrista ponište, i da na presto Hristov stave svog jevrejskog mesiju, ne znajući ni dan danas da je to sam Satana, koji je otac njihov i koji ih je zauzdao svojom uzdom i bičeva ih svojim bičem…“
Ovo su samo neki citati iz bogougodnog dela svetog Nikolaja. Dela Nikolaja Velimirovića spadaju među najčitanija, posebno omiljena među raznim pronacističkim grupama, ali i među brojnim vernicima, podržana i preporučena od strane najuglednijih ličnosti crkve kao spisi velike mudrosti i istine. Prema njemu se odnose kao prema vrhunskom autoritetu i nesumnjivom ideologu Crkve.
Njegov uticaj je veliki i to niko ne poriče.
Crkva je sve prisutnija u mnogim delovima društva. Prisutna je u školama, političkim partijama, sportskim klubovima, u vojsci. Kakvo se to društvo želi i stvara, ako se prihvataju poruke koje u svojim delima tako obilato šalje svome rodu sveti Nikolaj Velimirović?
Živeli smo u užasnim vremenima i samo još preživeli mogu da vidaju svoje rane i broje ožiljke – tako kaže jedan veliki pesnik i naš savremenik. Ljudska istorija je duga povesnica krvoprolića, ratnih razaranja i opšteg nasilja, od Hrista naovamo. I stoga valjda čovečanstvo živi u teološkom snu o pravdi koja će sa nebesa sići među napaćeni plebs. Ili, drugačije rečeno, o večnom životu, bez nepravde i ugnjetavanja, tamo negde u rajskim naseljima. Nudeći ovu nadu, hrišćanstvo i traje dva milenija (agnostici sve to drugačije vide, među njima i ja, ali nećemo sada o tome).
Elem, u stoleću koje se još nije završilo (to nije samo pitanje golih brojki), dve velike istorijske utopije, nacistička i komunistička, doživele su svoj krah, a san o društvu izobilja koji je nudila liberalistička filosofija zapadnog kapitalizma pokazao je svoje neprijatno naličje. Mi to svakog dana vidimo. A plodne alternative u društveno-političkim projektima nema jer istočne tiranije i satrapije, od Putinove vladavine tajkuna i ciničnih gubernatora koji usred Londona (gde i žive) kupuju engleske futbalske timove, najbolje londonske i crnogorske hotele i daju deo kapitala hazjaninju, do islamskih džamahirija (gde se žene preljubnice javno kamenuju, a misleći ljude progone smrtonosnom fatvom), ne nude ništa dobro.
Stoga nimalo nije čudno da su na svim stranama sveta najtraženije knjige memoara, javnih dnevnika, svedočenja o ličnim i javnim životima. Zvanična profesorska istorija ne nudi tako slikovite prikaze epohe kakve nalazimo u velikim memoarskim svedočenjima. Knjiga “Sećanja” velike nemačke redateljke Leni Riefenstahl prikazuje delovanje Hitlerovog režima iznutra, objašnjava fenomen koji zvanična istorija teško razume: zašto je fašizam bio fascinantan (izraz američke kritičarke Susan Sontag) za 90 odsto nemačkog naroda. Koji je kasnije platio visoku cenu ove svoje zablude. Slična je i memoarska knjiga Hitlerovog privatnog arhitekte i ministra naoružanja Alberta Speera “U senci Trećeg Reicha” (izdanje riječkog Otokara Keršovanija)
Veliki pisci današnjice poput Gabriela Garcije Marqueza, Ernesta Sabata, Czeslava Milosza, Witolda Gombrowicza, Aleksandra Solženjicina, Grahama Greena, Isaaka Bashevisa Singera, Güntera Grassa, Itala Calvina, Marija Vargasa Llose, da pomenemo samo neke, ostavili su veličanstvena svedočenja o svom vremenu, o epohi kojoj su doprineli koliko su mogli.
Nažalost, naši najznačajniji pisci nisu ostavili memoarske knjige. Šta bismo dali da smo dobili svedočenja Ive Andrića o godinama ambasadorskim na dvoru kralja Hitlera? Ili da je veliki pesnik Jovan Dučić, koji je i umro u emigraciji, napisao memoare o godinama koje je proveo u Bukureštu, Italiji i SAD-u? Miloš Crnjanski je u traljama ostavio svoj rukopis “Embahade” (objavljen sa značajnim redigovanjima posle njegove smrti), u kojem govori o godinama svog službovanjima u ambasadama Kraljevine Jugoslavije, ali samo na nižim pozicijama (kao šef pres-biroa), opanjkavajući nadređene, mudrujući kako je valjalo voditi visoku politiku zemlje.
Paradoksalno, najbolje memoare intelektualaca sa eks-jugoslovenskih prostora nisu napisala prva spisateljska pera (najčešće su se trudili da zabašure delove svoje podaničke biografije), već umetnici poput Mire Stupice, dirigenata Oskara Danona i Vojislava Bubiše Simića… Memoarska knjiga jugoslovenskog pisca Abdulaha Sidrana “Otkup sirove kože”, objavljena prošle godine u Beogradu u čak četiri izdanja (uglavnom rasprodata), jedna je od najboljih knjiga ove vrste, sa potresnim svedočenjima o godinama ideološkog i fizičkog nasilja (Informbiro) sve do raspada Jugoslavije devedesetih nešto je najbolje što sam u životu pročitao. Knjiga je u beogradskoj javnosti bezmalo prećutana, što dovoljno govori o provincijalnoj i nacionalističkoj atmosferi naše kulturne i medijske elite.
Poslednjih su godina neka poznata naša imena objavila memoarske knjige, sa otvorenim priznanjem da su delovi beletrizovani. E pa to je ono što su stari Latini nazivali: drveno gvožđe. Memoari inače ne nude konačne i neproverljive istine, već lično i subjektivno viđenje sveta i našeg doprinosa razumevanju vremena (vunenog ili olovnog, svejedno). Ali ako se tome pridoda nova žanrovska dimenzija, onda pridodata beletrizacija samo zamućuje prozni diskurs.
Istorija je surova, ali kad jedna državna zajednica krene da se raspada, kao što se nama dogodilo u poslednjoj deceniji prošlog stoleća, sa mnogo ljudskih žrtava i krvoprolića na sve strane, onda valja biti obazriv. Slaba nam je uteha da su neke velike sile pripomogle konačnom rezultatu. Valjalo je na domaćem terenu imati zlotvora i tragičnog nesposobnjakovića (S. M.), koji im je išao na ruku, a cenu danas vidimo. Istorija nije pravedna i mala je uteha pozivanje na vekovna ognjišta i prava našeg naroda. Istorija je puna nepravdi i prekrajanja.
Setimo se da je antička grčka rođena tamo gde je danas zapadna obala Turske na Mediteranu. Ili, Kieev je stolećima bilo kolevka pravoslavne i velike Rusije, a gde je danas Kieev? Da ne pominjemo celu istočnu Poljsku, koja je otišla van današnjih poljskih granica. Ono što zamašan deo domaćih branitelja nacionalnog identiteta nudi kao objašnjenje nije usamljeno, većina članova SANU (sa “ocem nacije” Dobricom) ponavlja to neprekidno, ali od toga nema velike vajde. Prosulo se mleko, možda zvuči cinično, ali je nažalost nepopravljivo.
Koliko je područje memoarske književnosti nepredvidljivo, pokazuje meni jedna od najdražih knjiga, sa obiljem neočekivanih otkrića: “Gospodin Proust” (Monsieur Proust) autorke Celeste Albaret (američko izdanje New York Times Book review, 388 str., prevod s francuskoga Barbara Bray). Gospođa Albaret (1892. – 1984.), rođena u siromašnoj seoskoj porodici, bila je žena pariskog kočijaša koji je često prevozio Marcela Prousta. Kad mu se Proust jednom prilikom požalio da nema sreće sa kućnom poslugom, gospodin Odilon mu je predložio da zaposli njegovu ženu. Ova priprosta žena postala je čuvarkuća, potom sekretarica, bolničarka, a poslednjih godina piščevog života po diktatu je ispisivala završnicu “U potrazi za iščezlim vremenom” vodeći računa o izdavačkim poslovima, redakturi, korekturi, sve to ujedno. Pedesetak godina posle piščeve smrti neko iz izdavačke kuće Laffont setio se da postoji ovaj najpouzdaniji svedok Proustovog života. Georges Belmont, poznati prevodilac Anthonyja Burgessa, Grahama Greena, Henryja Greena, Henryja Jamesa i Henryja Millera, načinio je 70 sati snimljene ispovesti i potom sklopio ovu knjigu koja je neverovatno svedočanstvo o piscu, vremenima, pariškom životu i jednoj fantastičnoj posvećenosti.
Stotine proustologa ostale su zapanjene. Za usluge francuskoj kulturi gospođa Celeste Albaret dobila je zvanje komandira Francuskog reda umetnosti i književnosti. Ako se ova knjiga pojavi u našem prevodu, biće to vrhunska lekcija za sve one koji smatraju da bi imali nešto važno da posvedoče o sebi i svom vremenu.